Jak właściwie rozumieć, czym jest mizantropia?
Co to znaczy?
Mizantropia to niechęć do gatunku ludzkiego. Nie polega to jednak na zwykłej nienawiści do danych osób, ale właśnie do całej populacji.
Jednak mizantropia to nie tylko nienawiść. Tym terminem można nazwać niechęć, nieufność czy swojego rodzaju uprzedzenie do rodzaju ludzkiego.
Jak powiedział słynny mizantrop Immanuel Kant:
„Z krzywego kawałka drewna, z jakiego stworzony jest człowiek, nie da się zrobić nic prostego”.
Ten cytat odnosi się do wrodzonej niedoskonałości ludzkiej, nie zaś do jego całkowitej bezużyteczności, czym wpasowuje się w ramy pojęcia mizantropii.
Rodowód słowa
Słowo mizantropia pochodzi z greki, od słów „antrophos”, czyli „człowiek”, i „miseo”, co znaczy „nienawidzę”.
Z czego wynika mizantropia?
Mizantropi jako główne przyczyny swoich krytycznych stosunków wobec ludzkości powołują się przede wszystkim na wady moralne, jednak wyróżniają też inne, takie jak intelektualne, estetyczne i duchowe.
Więcej o ludzkich brakach
Wśród wad moralnych mizantropia najczęściej podaje okrucieństwo, apatię, egoizm i niesprawiedliwości. Przykłady z historii to m.in. Holokaust, przemysłowa hodowla zwierząt czy zanieczyszczenie środowiska.
Do wad intelektualnych przypisuje ona irracjonalizm, dogmatyzm i arogancję, a czasami także ignorancję.
Za wadę estetyczną mizantropia postrzega sam wygląd ludzkiego życia oraz dewastujący wpływ człowieka na otoczenie.
W jaki sposób myślą mizantropi?
Mizantrop to osoba odczuwająca uczucie mizantropii, na które ni ma wpływu. Uczucie to jest wywołane negatywną oceną ludzkości jako jednego tworu i opiera się na świadomości ludzkiej niedoskonałości. Nie wszyscy ludzie są w krytycznej ocenie mizantropów równie niedoskonali, jednak zgadzają się, że większość. Wynika to wyłącznie z wad danej jednostki, nie wszyscy ludzie są równie wybrakowani.
Czy problem mizantropii oferuje rozwiązanie?
Osoby podzielające filozofię mizantropii wskazują, że jedynym rozwiązaniem na naprawienie ludzkości jest zwalczenie dominującego, szkodliwego stylu życiu. Nie uznają łatwiejszego sposobu.
Przyczyny mizantropii
Za powody mizantropii najczęściej przyjmuje się osobiste problemy, które koniec końców wywarły decydujący wpływ na nastawienie do świata. Przykładowo mizantrop Thomas Hobbes żył w okresie wojen i niestabilności politycznej, a Arthur Schopenhauer został w młodości wypędzony z domu rodzinnego, przez co resztę życia spędził, nie znajdując miejsca, które mógłby nazwać domem.
Innym czynnikiem mogą być problemy związane z podstawowymi ludzkimi instynktami, w tym seksualne. Na pewnego rodzaju zacofanie seksualne cierpiał amerykański pisarz Howard Philips Lovecraft, który w swojej twórczości przekazywał stanowisko wyrażające brak znaczenia człowieka w skali kosmosu — przy czym należy rozumieć, że nie jest to równoznaczne z pogardą, a jedynie nawiązanie do małości ludzkości, wynikającej właśnie z naszej niedoskonałości.
Paradoks mizantropii
Wielu mizantropów mimo swojej krytycznej postawy wobec gatunku ludzkiego wyróżniało pewne grupy bądź jednostki, wymykające się ich naturalnej niechęci do ludzi. Wybrane osoby wynosili na piedestał, twierdząc, że jako ich autorytety nie obejmuje ich schemat.
Przykładowo wybitne osoby, które za życia wyrażały mizantropiczne podejście, znajdowały się pod wpływem autorytetów wyznających to podejście wcześniej. Ich podejście nie może być więc nazwane mizantropicznym, ponieważ ta nienawiść i niechęć nie dotyczyła ich zdaniem własnych mentorów.
Według niektórych podążających tym tokiem wnioskowania niemożliwa jest więc prawdziwa znaczeniowo mizantropia. Aby uniknąć problemu związanego z myśleniem paradoksalnym, większość badaczy wskazuje na możliwość wykluczania wybranych jednostek z ogółu ludzkości.
Ich zdaniem takie wykluczanie jednostkowe nie kłóci z pierwotną definicją, ponieważ wybrane osoby nie posiadały większości wad ogółu bądź dążyły do zmiany stylu życia dominującego w populacji.
Kafka vs Dostojewski
Dwóch wielkich pisarzy — Franz Kafka i Fiodor Dostojewski — za sprawą swojej twórczości literackiej sprowokowali czytelników do nadania formy swym przemyśleniom. Tak narodziły się dwie filozofie przesiąknięte egzystencjalizmem, czyli filozofią stwierdzającą bezsens ludzkiego istnienia i potrzebę aktu autokreacji — nadania sensu własnemu życiu.
Kafka w swej prozie zawarł myśl „jestem najgorszy”, podczas gdy zdaniem Dostojewskiego był on „lepszy od innych”.
W związku z tym mizantropi dzielą się najczęściej na dwie grupy:
– ci zgadzający się z Kafką i potępiający samych siebie,
– podążający za Dostojewskim i uważający się za lepszych od innych.
Krytyka mizantropii
Mizantropia jest często kojarzona negatywnie i odbierana jako prowokacja do krzywdzenia innych za ludzką niedoskonałość, czy też do ucieczki od społeczeństwa.
Krytycy twierdzą, że nie można oceniać całej ludzkości na podstawie danych jednostek, wskazują na potrzebę obiektywizmu. Argumentem przeciwko nienawiści wobec ludzkości jest przekonanie, że cnoty równoważą wady.
Jeszcze inni podają, że mizantropia jest zbyt skrajna, ze względu na wrogie nastawienie do całej ludzkości bez wyjątku. Uważają, że niektóre argumenty są prawidłowe i racjonalne, ale końcowy osąd wyolbrzymiony. Według nich powinno się potępiać tylko zachowania, wartości i zjawiska społeczne jednoznacznie złe.
Niektórzy powołują się na ludzką wyjątkowość w odniesieniu do dewastującego wpływu człowieka na otoczenie, wyrażając w ten sposób stanowisko, że ludzkość stoi wyżej niż natura.
W obronie mizantropii
Należy jednak pamiętać, że mizantropi mogą równie dobrze obrać drogę aktywizmu społecznego i podjąć próby naprawy ludzkości. Wyznawcy idei melioryzmu kierując się nadzieją, wierzą, że możliwy jest pozytywny rozwój ludzkości i zwalczenie wad, jakie wykształciliśmy w toku historii. Łączy się to z postacią Johna Locke’a i rozwiniętą przez niego filozofią empiryzmu, tzw. „tabula rasa” — czyli „czysta kartka”.
Poza tym na przestrzeni dziejów mizantropi wnieśli istotny wkład w filozofię czy literaturę, a jednym z ich wynalazków jest czarny humor.
Znaczenie religii
W omawianym kontekście warto rozważyć temat, biorąc pod uwagę naukę płynącą z religii. Te przemawiają bowiem zarówno za, jak i przeciw poglądom mizantropii. Wszystkie bez wyjątku potępiają ludzkie wady, tj. chciwość, zazdrość i inne, a przede wszystkim pożądanie. Zgadzają się natomiast, że ludzie są z natury niedoskonali, ale wierzą, że możliwe jest osiągnięcie doskonałości. Nie zgadzają się zaś z nienawiścią do całej ludzkości bez wyjątków, co widać na przykładzie jednostek ratowanych przez Boga lub bogów — choćby biblijna historia potopu.
Według niektórych badaczy samo pojęcie religii ma swoje korzenie w starożytnym pojmowaniu mizantropii i miejsca człowieka w świecie.
